tranh chấp biển Đông, vụ kiện
Philippines - Trung Quốc, PCA, tòa án La Hay
[Vietthaitoday] - Phán quyết của Tòa trọng tài
thường trực (PCA) ở La Hay (Hà Lan) về vụ kiện mà Philippines đệ trình liên
quan các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông sắp tới có thể là một
trong những phán quyết với những hệ quả lớn và lâu dài nhất trong lịch sử PCA.
1. Bối cảnh
Philippines đang tìm kiếm một tuyên bố
hợp lý từ tòa, trong đó nêu lên được quyền và trách nhiệm tương ứng của cả hai
nước với vùng biển, đáy biển, và các thực thể trên biển ở Biển Đông được quy
định theo Công ước quốc tế của Liên Hợp Quốc về Luật biển (UNCLOS) và tuyên bố
của Trung Quốc dựa trên “các quyền lịch sử,” tức cái gọi là “đường chín đoạn”
của nước này, là không phù hợp với công ước và do đó không có giá trị.
Thứ hai, Philippines muốn xác định một
số thực thể cụ thể tại Biển Đông mà cả hai nước này tuyên bố chủ quyền được gọi
tên chính xác ra sao: “đảo”, “đảo đá”, hay “bãi nửa chìm nửa nổi”.
Việc gọi tên này rất quan trọng vì nếu
được định nghĩa là “đảo” theo công ước, chúng có thể kèm theo một vùng đặc
quyền kinh tế (EEZ) hay các quyền với khu vực thềm lục địa. Tuy nhiên, nếu được
định nghĩa là “đảo đá”, chúng sẽ chỉ có chủ quyền trong phạm vi 12 hải lý. Nếu
là “bãi nửa chìm nửa nổi” thì không có chủ quyền gì cả.
Hầu hết các thực thể mà Trung Quốc hiện
chiếm đóng là những “đảo đá” và “bãi nửa chìm nửa nổi”, tức tối đa họ cũng chỉ
có chủ quyền trong phạm vi 12 hải lý kể từ đó. Tòa nhiều khả năng sẽ tuyên các
hoạt động bồi đắp của Trung Quốc thời gian qua không thể làm thay đổi bản chất
pháp lý của các thực thể đó. Nếu tòa khẳng định không thực thể nào được tuyên
bố EEZ, phán quyết sẽ tước bỏ hầu hết tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở biển
Đông.
 |
| PCA chuẩn bị đưa ra phán quyết trong vụ Philippines kiện Trung Quốc về chủ quyền ở Biển Đông - Ảnh: Internet |
Và thứ ba, Philippines muốn Tòa tuyên bố
Trung Quốc đã vi phạm UNCLOS khi ngăn chặn ngư dân Philippines kiếm sống bằng
nghề đánh cá ở bãi cạn Scarborough, gây tổn hại cho môi trường biển bên trong
vùng chủ quyền của Philippines, và tiến hành “những hoạt động nguy hiểm” nhắm
vào ngư dân Philippines.
Trung Quốc đã từ chối tham gia phiên tòa
và đăng một “tuyên bố lập trường” giải thích lý do không tham dự quá trình tố
tụng cũng như khẳng định lại “quyền lịch sử” với các thực thể ở biển Đông.
Tuy nhiên, nguyên tắc thành lập của tòa
PCA đã nói rõ “sự vắng mặt hay không chịu tranh biện cho quyền lợi của mình của
một bên không thể là lý do cản trở quy trình tố tụng,” có nghĩa là Trung Quốc
vẫn là một bên của tòa trọng tài và chịu sự ràng buộc của bất kỳ phán quyết nào
từ tòa.
2. Phản ứng của Trung Quốc trước thời điểm
công bố
Trong khi giới chức tại Mỹ, Nhật và Đông
Nam Á đang mong chờ ngày Tòa Trọng tài Thường trực ra phán quyết cuối cùng, thì
Trung Quốc lại tỏ ra hờ hững bất thường.
Đại sứ Trung Quốc tại Anh Lưu Hiểu Minh
trong một cuộc trả lời phỏng vấn gần đây đã nói rằng: “Chúng tôi không biết và
cũng không quan tâm khi nào họ ra phán quyết, và bởi quyết định của họ cũng
không có ý nghĩa gì nên chúng tôi cho rằng dù có thế nào, đó cũng là những phán
quyết sai lầm…”. Việc Trung Quốc dự kiến phủ nhận phán quyết của PCA bị coi là
hành động phớt lờ trật tự luật pháp quốc tế và là thách thức trực tiếp đối với
các nước liên quan.
Tuy nhiên, dù một mặt vẫn khăng khăng
tuyên bố không quan tâm tới phán quyết của PCA, mặt khác Trung Quốc lại nỗ lực
tăng cường tuyên truyền quốc tế về quan điểm của mình về vấn đề này. Điển hình,
Trung Quốc đã tổ chức nhiều cuộc họp với các nhà ngoại giao và báo giới, tích
cực thể hiện và tung ra quan điểm phản đối quyền phán quyết của tòa PCA cũng
như tính chính đáng của các hoạt động cải tạo các đảo nhân tạo của Trung quốc
thời gian qua ra khắp thế giới qua hàng loạt bài viết và xã luận.
Về quân sự, Trung Quốc đang ráo riết
tiến hành tập trận trong vòng một tuần trên khu vực rộng hơn 100.000km2, bao
trùm quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền của Việt Nam. Cuộc thao dượt quân sự này
dự kiến sẽ kết thúc một ngày trước khi Tòa trọng tài ra phán quyết về vụ kiện.
 |
| Người dân Philippines phản đối các tuyên bố chủ quyền của TQ trên Biển Đông - Ảnh: internet |
Theo thông báo của Cục An toàn Hàng hải
Trung Quốc, cuộc tập trận sẽ diễn ra từ ngày 5 tới 11/7, và trong khoảng thời
gian này, tàu bè sẽ bị cấm vào vùng lãnh hải diễn ra sự kiện này.
Ông Malcolm Cook, một nhà nghiên cứu cấp
cao của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore, cho rằng: "Nhìn chung,
cuộc tập trận cho thấy Trung Quốc muốn chứng tỏ quyết tâm bảo vệ tuyên bố chủ
quyền của mình ở biển Đông. Việc Bắc Kinh nói sẽ chặn các tàu bè cho thấy Trung
Quốc coi đó là vùng đặc quyền của mình, chứ không coi đó là vùng biển quốc tế
còn xảy ra tranh chấp”.
3. Dự báo phản ứng từ Trung Quốc nếu
Philippines thắng kiện
Theo phân tích của ông Harry J.Kazianis,
chuyên gia hàng đầu của Mỹ về an ninh quốc phòng của tổ chức nghiên cứu Potomac
Foundation và tạp chí an ninh The National Interest, Trung Quốc có nhiều phương
án có thể đưa ra nhưng tất cả đều không có lợi cho cục diện khu vực hiện nay.
Phương án thứ nhất khi bị thua kiện,
Trung Quốc không làm gì và xem như mặc nhiên chấp nhận phán quyết, nhưng có thể
sẽ âm thầm bước qua giai đoạn mới để khẳng định chủ quyền. Trung Quốc sẽ tiếp
tục củng cố các đảo nhân tạo, xây dựng đồn trú và trang bị vũ khí đầy đủ với
tên lửa đối đất, đối không và các chiến đấu cơ.
Tuy nhiên, theo nhận định của Harry
J.Kazianis, ít có khả năng Bắc Kinh chọn kịch bản này vì nếu bị xử thua, phe
dân tộc chủ nghĩa sẽ gây áp lực rất lớn với ông Tập Cận Bình, đòi hỏi một phản
ứng mạnh bạo hơn, bành trướng ảnh hưởng của Trung Quốc vượt tầm Biển Đông.
Do đó, rất có thể Bắc Kinh sẽ chọn
phương án thứ hai, được xem có "xác suất cao nhất": Tuyên bố vùng
nhận dạng phòng không (ADIZ) trên vùng Biển Đông. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận
Bình sẽ viện lý do phán quyết của PCA đe dọa an ninh Trung Quốc. Với những căn
cứ quân sự trái phép ở Hoàng Sa và lực lượng hải quân, không quân, tên lửa bố
trí trong khu vực này, Trung Quốc hội đủ các yếu tố để tuyên bố ADIZ ở Biển
Đông, còn thi hành hay không là chuyện khác.
Ngoài ra, Trung Quốc cũng có thể tăng
cường các hoạt động để "châm ngòi" vào các điểm nóng tại châu Á mà
nhà phân tích Harry J.Kazianis gọi là hung hăng. Cụ thể, Trung Quốc sẽ gia tăng
hoạt động hải quân, không quân ở biển Hoa Đông để chọc giận Nhật Bản. Trung
Quốc cũng có thể tiếp tục hoặc bắt đầu bồi đắp mới các thực thể trên biển mà họ
đang kiểm soát, bao gồm bãi cạn Scarborough. Trung Quốc đã chiếm bãi cạn này
năm 2012, là thực thể do Trung Quốc chiếm giữ ở gần Philippines nhất.
 |
| TQ có thể gia tăng các hoạt động làm căng thẳng trên biển Đông sau phán quyết của PCA - Ảnh: internet |
Hơn thế nữa, Trung Quốc cũng có thể gia
tăng thêm ảnh hưởng ở ASEAN để cản trở việc khối này nhất trí được với nhau về
việc gây áp lực buộc Trung Quốc thay đổi hành vi. Trung Quốc thậm chí có thể
nhất trí về một Bộ quy tắc ứng xử với ASEAN để hạ nhiệt nỗi lo sợ về Trung Quốc
ở khu vực này, nhưng chỉ nếu văn bản đó không trói tay Trung Quốc.
4. Đánh giá
Các nhà phân tích phương Tây và Trung
Quốc cho rằng phán quyết của PCA không đơn thuần chỉ là về các tuyên bố của
Trung Quốc tại Biển Đông mà nó còn liên quan tới căng thẳng Mỹ - Trung nảy sinh
từ sự trỗi dậy của “con rồng châu Á”. Chuyên gia về an ninh Trung Quốc Zhang
Baohui tại Đại học Lĩnh Nam ở Hong Kong nhận định những gì đang diễn ra phản
ánh thực tế là sức ảnh hưởng của Mỹ trong khu vực đang dần suy yếu. Ông nói:
“Trung Quốc giành được ảnh hưởng qua việc thể hiện cho Mỹ thấy rằng Mỹ không
thể ra lệnh cho Trung Quốc”.
Mặt khác, Trung Quốc và các nước khác sẽ
phản ứng lại ra sao cũng sẽ có ý nghĩa rất quan trọng với các nhà lý thuyết
quan hệ quốc tế và luật quốc tế trên phương diện tuân thủ các giá trị của luật
hàng hải quốc tế, trong trường hợp này là UNCLOS.
Phải nhấn mạnh rằng PCA sẽ không đưa ra
bất kỳ phán quyết nào về chủ quyền ở biển Đông (phân xử xem nước nào có chủ
quyền ở đâu) hay thiết lập các ranh giới trên biển (của các vùng chồng lấn).
Tuy nhiên, giới chuyên gia pháp lý cho
rằng dù trên lý thuyết, phán quyết của tòa mang tính ràng buộc, song thực tế là
chưa có bất kỳ cơ chế nào đảm bảo việc thi hành các quy định của UNCLOS.
Trong dài hạn, trong trường hợp phán
quyết làm rõ ràng phạm vi tranh chấp và quyền, nghĩa vụ các bên liên quan thì
sẽ làm giảm các “cơ sở pháp lý” của các hoạt động vi phạm rõ ràng luật pháp
quốc tế, qua đó có thể làm giảm một số động lực của các hoạt động gây căng
thẳng. Tuy nhiên, diễn biến tình hình không chỉ phụ thuộc vào các vấn đề pháp
lý mà sẽ phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác như tình hình nội bộ TQ, quan hệ
Mỹ-Trung, chính sách của Tổng thống mới của Mỹ, Philippines, quan hệ hai bờ eo
biển Đài Loan, tính đoàn kết của ASEAN…
Vietthaitoday
Post a Comment